Tan Bark – Game Chickens And How To Breed Them (1924, tái bản bởi The
Feather Warrior 1964), bao gồm một số chương:
Đi học (Tan Bark)
Tuyển chọn một dòng gà (Tan Bark)
Cấu trúc (Tan Bark)
Gan lỳ
Mức độ gan lỳ
Lối đá
Lai cận huyết và lai xa
Ghép (Tan Bark)
Cản và lai tạo: Tuyển chọn gà giống (Tan Bark)
Tuyển chọn (Tan Bark)
Cản một dòng đơn (Tan Bark)
Đi học (Tan Bark)
Đi học
Tan Bark – http://chickenhistorynow.blogspot.com
Gần đây có một bài viết đăng trên một tạp chí gà chọi từ một
thanh niên, người cảm thấy rất thất vọng về cách đối xử mà anh nhận được trong
những năm đầu mới tham gia vào bộ môn chọi gà. Không nghi ngờ gì nữa, hàng trăm
người đã bỏ chơi gà mỗi năm bởi lối cư xử tệ hại và bất trợ giúp của những sư
kê lâu năm và giàu kinh nghiệm. Chính người mới chơi cũng phải chịu phần lớn
trách nhiệm về tình trạng không hay này.
Thay vì hành động với sự cẩn trọng và suy xét, họ lại hăng
hái tham gia vào lãnh vực mà mình không mấy hiểu biết – họ chưa “đi học” đã vội
dấn thân vào nơi mà quỷ thần cũng phải e ngại và muốn bay trước khi tập đi. Các
nhà lai tạo có thể nhận biết người mới chơi qua lời lẽ trong thư – và cho rằng
bạn không thể phân biệt một con gà chọi với một chiếc cưa – rồi gửi cho bạn thứ
tệ hại nhất mà họ có. Thậm chí, nhà lai tạo danh tiếng cũng không muốn bán chiến
kê hay nhất của mình cho người mới biết chơi – bởi chắc chắn chúng sẽ bị bỏ bê
và vứt xó sau vài tháng để chạy theo một số dòng gà “đẳng cấp hàng đầu”, rồi đến
lượt những con này cũng “ra đường” luôn, và điều này sẽ tái diễn trong vài mùa
trước khi bạn phân biệt được gà hay với gà dở.
Khởi đầu đúng đắn là điều rất khó khăn. Đấy là nơi mà nhà
lai tạo bình thường phải mất từ 5 đến 10 năm đầu trong sự nghiệp nuôi gà của
mình. Đó là vì bạn không chịu “đi học”. Bạn quá nóng lòng đạt được vị thế “vô địch
thế giới” khi nhào vô lai tạo gà chọi trước khi có thể phân biệt chúng với gà
lơ-go. Cũng anh chàng trẻ tuổi đó, lẽ ra nên làm chân “phụ hồ” trong vòng 3 năm
– lại mua liền một trio gà sau khi đọc cuốn tạp chí gà chọi đầu tiên. Bạn không
nên làm gì cho đến khi quan sát “thợ chính” xây xong cả chục căn nhà, bạn sẽ
phí hàng đống tiền tiết kiệm vào việc mua cha ông của những chiến kê tương lai
trước khi chứng kiến chúng đá. Bạn sẽ tiêu hết tiền bạc vào nhà lai tạo mà mình
chưa hề gặp, vào dòng gà mà mình chưa từng thấy chúng đá trường. Bạn sẽ mua gà
mà không hề biết lối đá, trước khi bạn biết mình chuộng lối đá nào hay lối đá
mang lại chiến thắng. Đấy là vấn đề của bạn, không phải của tôi, nhưng người khởi
đầu bừa bãi thì rồi kết quả cũng tào lao. Bốn trong năm trường hợp, bạn sẽ nản
và bỏ cuộc trước khi bắt đầu đi đúng hướng. Để lai tạo chiến kê hàng đỉnh, não
phải vận hành nhiều gấp 20 lần so với việc xây nhà, vậy hãy chuẩn bị học việc
trong một hay hai mùa. Hãy “đi học”.
Thực hiện việc này thế nào? Đọc càng nhiều càng tốt. Mua tất
cả các sách viết về gà chọi và đọc chúng. Một số cuốn hay hơn số khác, nhưng cuốn
nào bạn cũng học hỏi được đôi chút. Tất cả đều là công trình của những người đã
từng lăn lộn và học hỏi được nhiều điều qua kinh nghiệm, quan sát và cơ may và
có giá trị theo quan điểm của tác giả. Đọc những tạp chí về gà chọi. Bạn sẽ
tiêu hóa cả gạo lẫn trấu, nhưng rồi bạn sẽ biết đâu là tác giả đáng tin cậy.
Hãy lắng nghe các cựu sư kê thảo luận và tin 1/10 những gì mà họ nói với bạn.
Nhưng hãy thực sự học hỏi bằng cách tham dự tất cả những trận đấu mà bạn có thể.
Xem tất cả các trận đá cáp lề đường ở khu vực lân cận và đi xem càng nhiều càng
tốt trong khả năng có thể. Nếu gần chỗ bạn có trường gà thì việc học hỏi sẽ dễ
dàng. Bạn có thể học hỏi được nhiều bằng cách quan sát gà người khác đá như thể
đó là gà nhà – và như vậy sẽ rất rẻ so với việc đưa gà nhà vào đá. Nếu bạn
không sống gần trường gà nơi các cao thủ thường đụng độ, đừng nghĩ bạn đã trải
qua phần nhập môn cho đến khi bạn tham dự nửa tá sự kiện như vậy. Khi các trận
đấu chỉ diễn ra giữa vài người và vài con gà ở địa phương thì bạn có thể bỏ sót
nhiều thứ. Đừng cho rằng tôi coi thường các trận đá cáp lề đường hay những người
chỉ đá cáp với một ít tiền độ. Bạn thường thấy những chiến kê đó có thể chiến
thắng ở bất cứ đâu, và một số những nhà lai tạo xuất sắc nhất là người nghèo
nên họ tự giới hạn trong các trận đấu ở địa phương mà thôi. Nhưng nhìn chung,
những chiến kê tốt nhất được sử dụng để đá tiền lớn. Bạn đôi khi cũng thấy gà dở
ở những sự kiện lớn – nhưng 9 trong 10 trường hợp – gà trong những giải lớn đều
có thể đoạt những giải dành cho dân nghiệp dư. Đội bóng bầu dục vô địch hạng B
có thể thi đấu ngang ngửa với các đội cùng hạng cũng như với đội New York
Giants – nhưng đội sau sẽ thắng 24 trong số 25 trận. Trong đua ngựa cũng như đấm
bốc, mùa nào cũng xuất hiện những nhà vô địch địa phương, tự tin bước vào đấu
trường lớn, nhưng chỉ để chứng tỏ rằng họ vượt qua đẳng cấp của mình. Một nhà
lai tạo cản ra những chiến kê xuất sắc không thể mãi ở trong bóng tối – và đá
cáp ở xóm làng. Người đá độ lớn sẽ sục sạo khắp nơi để tìm chiến kê hay, đẳng cấp
– và một nhà lai tạo xuất sắc sẽ được anh hỗ trợ tối đa, cùng với những người ủng
hộ họ - hay một chức vô địch địa phương với phong độ xuất sắc sẽ nhanh chóng
thu hút được sự hỗ trợ để nhà lai tạo có thể đá trong các giải lớn với những
chiến kê hàng đỉnh. Mặc dù quy luật nào cũng có ngoại lệ - nếu bạn muốn thấy những
chiến kê hay nhất, hãy đến các trường đấu danh tiếng, và xem gà của các sư kê
những người đặt cược rất nhiều vào thành tích của chúng. Những tay chuyên nghiệp
này không dựa vào may rủi, họ đá để giành chiến thắng, và sục sạo mọi ngóc
ngách để săn lùng những chiến kê hay nhất. Dẫu dòng gà hàng đầu cũng không thể
tồn tại mãi ở đấu trường đỉnh cao.
Bạn sẽ học được nhiều thứ ở trường đấu những điều không bao
giờ có trong sách. Điều đầu tiên mà bạn thấy là sự vắng mặt của những dòng gà
nhất định mà hàng đống giấy mực đổ ra để ca ngợi. Tôi từng thấy rất nhiều trận
đấu đỉnh cao như hầu hết những người ở độ tuổi này, và tôi từng viếng thăm sân
và trại của những người cản ra gà đá trong những trận như thế này, nhưng tôi chẳng
hề thấy những dòng gà mà sách vở ca ngợi. Bằng việc đọc quảng cáo, và những thứ
tương tự, bạn sẽ có ý tưởng sai lệch về chất lượng của nhiều dòng gà chọi. Một
số người có thể sở hữu những chiến kê đẳng cấp này nhưng không đem đá giải lớn.
Sự nổi tiếng của dòng gà phụ thuộc vào truyền thông nhiều hơn là năng lực thật
sự. Điều này thực sự đúng ở miền bắc. Có tối thiểu hai trăm giải được tổ chức
hàng năm ở các bang vùng trung tây và New England với tổng số tiền thưởng từ 1
đến 10 ngàn đô mỗi giải, điều mà không sách vở nào ghi nhận. Có hai trường đấu
mà mỗi năm đá hơn cả ngàn con, địa điểm của chúng không bao giờ được ghi nhận.
Trong các trận đá cáp, bạn sẽ thấy đủ mọi thứ, nhưng luôn tồn tại một điều,
không mấy người có khả năng lai tạo chiến kê đá giải lớn.
Tôi không cho là mình biết hết mọi thứ, nhưng tôi đã học hỏi
được chút ít trong hai mươi năm qua, và có thể khiến con đường gập ghềnh trở
nên trơn tru hơn cho một số bạn hữu. Bởi không mong đợi sự nổi tiếng cũng như
tranh cãi, và bàn luận ở khía cạnh tổng quát, không đề cập cụ thể đến một nhà
lai tạo đương thời hay dòng gà hiện hữu nào, tôi chỉ đơn thuần thể hiện quan điểm
của bản thân.
------TAN BARK------
Tuyển chọn một dòng gà
Tan Bark – http://chickenhistorynow.blogspot.com
Sau khi một người mới chơi chứng kiến bốn hay năm trăm trận
và vài chục giải đấu hay, bạn sẽ học hỏi được nhiều hơn là 10 năm trời mua sắm
và thử nghiệm này nọ rồi tự giới hạn mình bằng các trận đấu nghiệp dư, và bạn sẽ
có ý tưởng rõ ràng về loại gà mà mình muốn. Bạn sẽ biết nhà lai tạo nào thường
xuyên cản gà đẳng cấp mà chúng thắng đa số các trận một cách nhanh chóng, bạn sẽ
hình thành sở thích về một dòng gà nhất định và quan điểm về lối đá mà bạn tin
rằng sẽ thắng trong hầu hết các trận đá cựa và phương pháp mà bạn sẽ áp dụng,
hay buộc phải áp dụng theo hoàn cảnh địa phương. Có những điều mà bạn phải cân
nhắc. Trước khi xác định dòng gà mà bạn muốn duy trì – bạn phải lưu ý đến những
rủi ro nhất định. Bạn phải chắc chắn về gia phả của dòng gà. Nó được thiết lập
trên “nền đá” – hay chỉ là một cấu trúc tạm bợ? Bất cứ ai mà ký ức còn lưu giữ
những gì xảy ra hàng chục năm trước đều có thể hồi tưởng về rất nhiều những cái
gọi là “dòng gà” mà trong vòng ba hay bốn mùa quét sạch mọi địch thủ – rồi biến
mất cũng nhanh chóng như khi xuất hiện. Những dòng này nổi lên ở những vùng
khác nhau trong nước. Chúng thường là một bầy pha may mắn và khó đoán trước giữa
một số mái gan lỳ với một trống pha xuất sắc. Chúng khiến mọi người kinh ngạc bằng
cách quét sạch mọi địch thủ và thắng cả chục giải trong vòng hai hay ba năm. Rồi
khi vừa đạt đến đỉnh cao của danh vọng, chúng bị thua vài lần, và thường nảy
sinh một số gà rót, rồi người ta không bao giờ thấy chúng nữa. Những cái gọi là
“dòng” này không phải là dòng gà (strain) – mà là bầy nick. Chừng nào gà giống
còn – chúng còn cản ra chiến kê thắng độ và tương đối gan lỳ. Nhưng chúng không
thể tự duy trì. Nếu cận huyết, chúng sẽ tạo ra gà rót (runner), và nếu cản ngược
về mỗi bên cha hay mẹ, hay pha nữa, thì kết hợp may mắn sẽ bị mất, và bầy con
không còn đá hay như bầy “nick” gốc. Vậy trước khi chọn mua một dòng gà, hãy đảm
bảo rằng nó được duy trì ở cùng một nơi trong ít nhất 10 năm, trong khi tạo ra
gà trông giống như nhau, đá giống như nhau và luôn ổn định. Hãy đảm bảo bạn có
thể truy gia phả của nó về những dòng gà chọi đáng tin cậy – và rằng, phẩm chất
hiện hữu của nó không bắt nguồn từ việc lai tạo ngắn hạn. Nếu bị nhiễm máu xấu
– thì cùng với thời gian, nó sẽ xuất hiện nhiều hơn.
Tôi không ám chỉ rằng bạn nhất thiết phải lai tạo những dòng
“bảo tồn”, nghe nói là được lai thuần, từ một cặp gà được nhập về từ 50 hay 80
năm trước. Đa số các dòng này vốn khoác những cái tên danh giá từ nhiều, nhiều
năm trước đây đều là đồ dỏm, đơn giản chỉ có vậy. Chúng được pha ghép hoài, và
“nhà bảo tồn” không đủ trung thực để công nhận điều này. Nếu đúng là có những
con được cản từ một trio cách nay 50 năm thì chúng chỉ phù hợp với bảo tàng, chứ
không phải ngoài trường đấu. Chưa hết, bạn thấy các tranh cãi dông dài về việc
có sự pha ghép hay không trong một dòng gà từ năm 1858, những người bán các
“chiến kê kinh thiên” này nói rằng dòng gà đó được giữ thuần. Các quy luật tự
nhiên không ưu tiên cho bất kỳ cá nhân nào – và tôi thà sở hữu một dòng được thiết
lập, đồng nhất mà chúng hiện đang chiến thắng, chủ nhân là người đủ trung thực
để công nhận ông có pha với một dòng gà tốt khi thấy cần, hơn là sở hữu sản phẩm
của một kẻ giả mạo.
Sau đây, tôi sẽ thảo luận chi tiết hơn về lối đá mà tôi muốn
thấy ở gà chọi – mà người sắp sửa mua gà cần cân nhắc. Một dòng gà có thể thắng
rất nhiều trận vào một thời điểm nào đó nhưng vẫn thiếu phẩm chất toàn diện.
Chúng có thể rất nguy hiểm khi nạp, và là chiến kê ác liệt trên không điều giúp
chúng hạ thủ những con bình thường một cách nhanh chóng. Nhưng hãy quan sát cẩn
thận khi chúng đá trên mặt đất. Đấy là khi những phẩm chất tiềm ẩn được vận dụng.
Trừ phi mệt mỏi và xuống sức, chúng phải chứng tỏ chân đá đều đặn và ổn định,
và đá nhanh và thường xuyên ngay khi chân vừa chạm đất – bằng không tôi sẽ
không giữ vì chúng sẽ thua khi đụng độ với những chiến kê hàng đầu. Nhiều con
đá khai trận xuất sắc, sau khi qua đợt, vô gai cắn mổ và quần thảo, thì chỉ có
thể đá chân rời rạc. Đừng giữ chúng. Rồi nhiều con đá hay lại thiếu chân chết
(bloody heel). Chân chết cực kỳ cần thiết, và quan trọng hơn bất kỳ thứ gì
khác, đấy là nền tảng của dòng gà. Đấy là thứ mà các nhà lai tạo lớn trong quá
khứ đặc biệt lai ghép vào dòng gà của mình. Nếu một chiến kê đá mạnh và liên tục
như máy xới cỏ, nhưng lại đá bằng lòng bàn chân, hay đá lên trời và chân nông,
nó không “nhạy cựa” và không bao giờ cản ra gà hay.
Không cần phải nói nhiều về độ gan lỳ. Gà của bạn có gan lỳ
đến cỡ nào cũng không thừa, và cũng không dòng gà nào ở đẳng cấp đá cựa hàng đầu
mà lại không gan lỳ. Đừng bao giờ khởi đầu với bầy gà mà bạn không chắc chúng
có gan lỳ hay không.
Xác định điều mà bạn muốn – quan trọng là làm sao kiếm được
nó – và đấy đôi khi lại là điều khó thực hiện. Có những người quảng cáo bản
thân là nhà lai tạo khéo léo và cẩn trọng nhất trên đời. Nếu gà mà bạn muốn có
người bán – nhiệm vụ của bạn sẽ dễ dàng. Nếu bạn cần ngừng chút để thở - thì
đây là lúc. Hãy cố gắng kiếm – và mua những con tốt nhất. Không nhà lai tạo nào
chịu để hàng chất lượng ra đi với giá bình thường. Nếu bạn dự định thiết lập một
dòng gà xịn – bạn sẽ gặp khó khăn nếu khởi đầu bằng những con “kém cỏi”. Một
người có 50 chiến kê sẽ vui lòng bán 15 đô la mỗi con – và 4 hay 5 con ông
không hề muốn bán. Hãy ra giá cho những con mà ông không muốn bán – và ra giá
thật cao để ông không thể từ chối. Gà 15 đô thì chất lượng sẽ đáng 15 đô. Gà
100 đô thì chất lượng sẽ đáng 500 đô. Giá cả không làm tăng chất lượng gà –
nhưng đừng ngây thơ khi mong đợi những con tốt nhất với giá bình thường.
Hãy khởi đầu bằng những chiến kê đẳng cấp của người khác –
và bạn sẽ tiết kiệm được nhiều năm trời làm việc và nỗ lực so với việc lai tạo
từ những con hạng hai. Mái giá trị còn khó kiếm hơn trống hay. Mỗi sư kê vào cuối
mùa đều có nhiều chiến kê hàng đầu hơn mức cần thiết để làm giống – những con
mà ông không cần đem đi đá nữa. Ông không muốn bán một con giống đã qua kiểm chứng
– nhưng chấp nhận bán đi những chiến kê xuất sắc đã thắng ngoài trường đấu. Gà
giống của ông là những con tồn tại và tuyển chọn từ số gà nhiều gấp 10 hay 20 lần.
Ông thanh lọc mái nhiều nhất có thể. Điều tốt nhất mà bạn có thể hy vọng là chọn
một mái chưa kiểm chứng hay mái tơ họ hàng gần với sân gà tốt nhất. Quan sát
chúng thật kỹ và ra giá cho hai con tốt nhất mà ông chấp nhận bán. Đừng mua quá
hai con. Để khởi đầu như vậy cũng là nhiều rồi. Bạn có thể gầy từ 20 đến 30 trống
tơ từ hai mái này – và đó là tất cả những gì mà bạn có thể làm cho đến khi bạn
có nhiều kinh nghiệm hơn. Sau này tôi sẽ thảo luận việc đánh giá mái qua cấu
trúc cơ thể (conformation) và lai tạo.
Trước khi kết thúc tôi muốn lưu ý vài điều. Người mới chơi
vì một lẽ nào đó muốn gà lớn chạng. Những chiến kê và trống giống tốt nhất có
chạng vừa và nhỏ. Đúng đến từng ounce một, gà chạng nhỏ có nhiều lực, linh hoạt,
sức sống, tốc độ và hành động hơn là gà chạng lớn. Có những phẩm chất mà bạn muốn
duy trì. Trong các giải đấu, chạng nhỏ nhất từ 4 (~1.8 kg) đến 4-12 (~1.87 kg)
và chạng lớn nhất từ 5-10 (~2,3 kg) đến 6-04 (~2,74 kg). Gà lớn chạng khó cáp
và những con quá lớn không thể đá giải. Kích thước là thứ rất dễ kiếm. Điều mà
bạn cần là gà cản ra nhiều chiến kê trọng lượng trung bình, một vài con to, một
vài con nhỏ. Tôi không bao giờ muốn lai tạo một trống ở trạng trên 5.08 (~2.3
kg) và tôi chuộng tầm 4-12 đến 5-4. Tôi thà lai tạo một con chạng 4-06 thay vì
chạng 6. Mái trong tầm từ 3-6 (~1.6 kg) đến 3-12 (~1.4 kg) là tốt nhất.
Tôi thà mua từ người mang gà của mình đi đá. Người có máu cạnh
tranh và tin vào gà của mình không thể không đá chúng. Người không bao giờ xem
gà đá ngoài trường không thể cải thiện chúng – và có điều gì đó không ổn với một
nhà lai tạo không hề bước chân ra trường đấu. Có những người vì một lẽ gì đó
không bao giờ đá gà của mình mà vẫn cản gà hay. Họ bán gà cho các sư kê và khi
có thể họ coi gà mình đá. Nếu bạn mua từ người không đá gà thì ít ra cũng mua từ
người mà gà của họ đủ hay để những sư kê xuất sắc nhất mua và đá ở những giải lớn.
Người chưa từng tham gia đá gà không thể cản ra những chiến kê xuất sắc. Những
con gà “nghiệp dư” này chẳng thể đưa bạn đi xa.
Ghép
Tan Bark - http://en.wordpress.com/tag/gamefowl-care
Nếu bạn sống đủ lâu thì cũng sẽ đến lúc bạn phải ghép máu mới
vào dòng gà cận huyết của mình. Bạn chẳng thể nuôi gà trong điều kiện không tưởng
và không ai có thể khẳng định rằng mình có thể cận huyết dòng gà mãi mãi mà vẫn
tạo ra chiến kê đá trường. Nói chung, đa số mọi người đều phải ghép máu mới sau
mỗi 15 hay 20 năm.
Điều này khiến tôi liên tưởng đến những tranh cãi về gà thuần
khi có người tuyên bố lai cận huyết gà trong vòng 60 đến 70 năm, và rồi đăng quảng
cáo bán gà thuộc dòng này. Tôi không tin rằng mẹ tự nhiên gác lại những quy luật
của mình để ban ơn cho một vài cá thể nhất định, và như bạn đã biết, thật khôi
hài và kinh tởm khi thấy những quảng cáo phóng đại về một số dòng gà nổi danh,
vốn đã biến mất từ một phần tư thế kỷ nay.
Tất cả những trường hợp kiểu này mà tôi từng biết đều vớ vẩn
và tào lao. Tôi có thư từ của vài trong số những tay tự-cao này viết rằng họ chạy
đôn chạy đáo khắp nơi để kiếm gà về ghép. Thay vì quảng cáo các dòng gà xưa như
Whitehorse hay Warhackle, họ sẽ gây thiện cảm với tôi hơn nếu nói mình lai tạo
một trio gà của Gilkerson hay George Stone từ năm 1858; họ nên quảng cáo như
sau “gà mang nhiều huyết thống của dòng này và chất lượng đá trường cũng như
hình lông gần như nhau. Chúng chỉ được ghép những máu sau đây...” Thì tôi sẽ có
chút niềm tin vào những thứ mà mình mua và cảm thấy mình đang giao dịch với một
người trung thực. Nếu một dòng thuần tồn tại, thì chúng chỉ thích hợp với viện
bảo tàng chứ không phải ngoài trường đấu.
Bởi vậy, khi đến lúc phải pha, bạn phải có đủ kinh nghiệm
lai tạo để không ngại thử nghiệm. Không ai có thể đoán trước được kết quả của bầy
pha, đó hoàn toàn là may rủi. Tôi từng thấy hai dòng cận huyết xuất sắc khi pha
với nhau cho ra toàn gà phở, không hạ nổi một con sẻ. Thường thì bầy pha hoàn
toàn khác với những gì mà bạn mong đợi. Tất cả những gì mà bạn có thể làm là dự
đoán và hy vọng vào điều tốt nhất, và nếu thất bại thì làm lại.
Khi pha, hãy tuyển chọn từ một dòng đã cận huyết trong nhiều
năm trời, càng gần với lối đá và đặc điểm dòng gà của bạn càng tốt. Lối đá và đặc
điểm của dòng pha quan trọng hơn nhiều so với màu lông. Màu sắc tự nó chẳng
nghĩa lý gì, nhưng bạn thường có xu hướng kiếm gà với màu sắc tương tự như gà của
mình. Hầu hết gà điều nhạt (light red) ở xứ này đều là hậu duệ hoặc ít nhiều có
máu Derby và những dòng gà thân cận xưa, và đá ít nhiều giống nhau. Nhìn chung,
gà điều sẫm (dark red) đá nạp lùa (rush), đâm thân.
Mọi gà cú (dom) là hậu duệ của dòng Minton & O’Neil và tất
cả những con mà tôi thấy đều đá nạp lùa (shuffler). Gà bướm (pyle) là hậu duệ của
dòng Genet & Newbold và dùng làm gà mồi, trừ những con được ghép máu White
Dominic.
Bởi vậy nếu mọi thứ đều như nhau, bạn có xu hướng chọn những
dòng có màu sắc tương tự như dòng của mình. Hãy tìm kiếm cá thể hay nhất có thể.
Tốt nhất nên chọn gà trống bởi bạn có thể thấy chúng đá trường, như vậy là phù
hợp và rất hiếm khi bạn mua và thử nghiệm một gà mái. Hãy lai con trống mới với
những con mái xuất sắc nhất của bạn. Khi gà đủ lớn, hãy thử độ gan lì ở một số
gà tơ. Nếu chúng kém cỏi thì bạn nên phát hiện càng sớm càng tốt. Nếu gà đạt
yêu cầu, hãy lai con trống mới với mái con và lai một trống con với mái mẹ. Rồi
đến mùa sau, bầy lai đầu tiên sẽ được hai tuổi. Bạn đem nhiều con đi đá, hãy
kèm thêm một số gà gốc để so sánh.
Trừ phi bầy pha tốt gần bằng dòng cũ của bạn, bằng không bạn
không nên tiến xa hơn, bởi như vậy là xuống cấp. Thường bạn bị đánh lừa bởi chất lượng của bầy pha đầu tiên.
Đôi khi bầy pha giữa hai dòng cận huyết thường xuất sắc và tốt hơn gà gốc hai
bên, “hạ nguồn chảy xiết hơn thượng nguồn”, nhưng tất cả chỉ có vậy và nếu lai
về một trong hai bầy gốc thì kém hơn. Có lẽ bầy pha nửa máu đầu tiên thường rất
hay. Vậy đừng tự trấn an mình chừng nào mà bạn còn chưa đá gà 3/4 máu dòng nhà
và 1/4 máu dòng mới.
Nếu chúng đá hay như gà gốc thì bạn đang đi đúng hướng. Như
đã nói, nếu gà mái của bạn cực kỳ gan lỳ, trống con của nó có thể vẫn gan lỳ, bởi
vậy bạn không thể chắc chắn mức độ gan lỳ của bầy pha cho đến khi bạn thử nghiệm
trống pha máu mới bên dòng mẹ. Tương tự, hãy thử nghiệm một số trống bên dòng
cha. Nếu chúng vượt qua, bầy pha của bạn mới đạt yêu cầu về độ gan lỳ.
Sau khi bạn giảm tỷ lệ máu mới còn 1/8, 1/16 hay 1/32, bạn
có gà gần giống với dòng gốc về mọi phương diện nhưng lại có máu mới.
Nếu bầy lai thực sự thành công, hãy để riêng một vài con mái
mang 3/4 máu mới. Khi chúng đạt 7 hay 8 tuổi, bạn có thể dùng chúng để ghép máu
mới vào dòng cũ mà không cần phải phỏng đoán và thử nghiệm với một dòng mới nào
khác.
Nếu bạn ghép máu mới, hãy công nhận điều đó cho đáng mặt đàn
ông. Đừng gia nhập cái đám “thùng rỗng” khi tuyên bố rằng mẹ tự nhiên ban phước
lành cho mình và rằng, lai tạo gà chọi cũng giống như cụ Noah nuôi gà trên con
thuyền lánh nạn mà thôi.
Tuyển chọn
Tan Bark - http://chickenhistorynow.blogspot.com
Khi đọc lại các bài viết trước đây, tôi thấy dường như mình
đã không nhấn mạnh một cách đầy đủ đến tầm quan trọng của việc tuyển chọn gà giống
– và những gì mà nó liên quan. Ai cũng nói về vấn đề lai tạo, nhưng chỉ vài người
biết phải làm gì. Các nhà lai tạo cản ra bò không sừng, ngựa kéo, chó chọi, gà
đẻ tới 330 trứng thay vì chỉ 200 trứng một năm, cây mâm xôi nở hoa vào tháng 10
thay vì tháng 6, tất cả chỉ nhờ việc tuyển chọn một cách thông minh qua vài thế
hệ. Bất kỳ động thực vật nào đều là chất liệu mềm dẻo, mà chúng thực sự có thể
định hình theo ý muốn của nhà lai tạo kiên nhẫn và tinh tường.
Đưa gà bình thường cho một nhà lai tạo giỏi và đưa gà vô địch
thiên hạ cho một nhà lai tạo dở, và sau 10 năm người đầu sẽ quất sụm người sau.
Chúng ta đều nghe kể về những dòng gà không được đánh giá cao ngoài trường đấu,
nhưng khi về tay người giỏi thì cũng xuất sắc như ai. Tôi có thể liệt kê hàng
loạt trường hợp như vậy. Người giỏi lấy máu bình thường, rồi bằng sự kiên nhẫn
và giỏi tính toán, biến nó thành cực tốt sau vài năm.
Điều này không có nghĩa là bạn có thể khởi đầu một cách tùy
tiện mà phải bằng những chất liệu tốt nhất có thể. Cuộc đời quá ngắn ngủi để
phung phí vào những thứ tầm thường. Tuy nhiên, nhiều người làm tốt hơn khi dành
thời gian để cải thiện những thứ sẵn có, thay vì lùng sục hàng tốt nhất thế giới,
liên tục loại bỏ và đưa vào những thứ mới mẻ mà anh tin là tốt hơn.
Những nhà lai tạo vĩ đại từng là những người dồn hết tâm trí
và sức lực vào việc phát triển những cá thể hay nhất trong tay thành những con
mà họ muốn. Lối đá, lối đâm, gan lỳ, hung dữ, sức sống và cấu trúc của dòng, tất
cả đều được định hình trong tâm trí, niềm mong đợi cũng như sự kiên định của
người đứng sau nó. Lịch sử lâu đời của dòng gà không quan trọng bằng người đang
lai tạo chúng trong vòng 10 năm trở lại.
Có hai thứ tuyệt đối cần thiết để thành công với danh nghĩa
một nhà lai tạo và giúp ích cho việc tuyển chọn. Thứ nhất: bạn phải có một ý tưởng
rất rõ ràng và cụ thể về về loại gà thắng độ, về những gì mà bạn cố tạo ra và đối
tượng mà bạn theo đuổi. Bạn phải luôn có sẵn hình ảnh của một chiến kê hoàn hảo
trong đầu. Đó là mục đích mà bạn nhắm tới, đến xạ thủ giỏi nhất cũng không thể
bắn trúng nếu không nhìn thấy bia. Theo Dal Johnson, việc hình dung ra một chiến
kê hoàn hảo về mặt hình thể là chưa đủ. Nhà lai tạo còn phải hình dung ra hành
động của chiến kê vô đối này. Bạn phải không ngừng tuyển chọn theo mục tiêu đó
dựa trên sự quan sát và đánh giá. Thứ nhì: bạn phải khởi đầu bằng một dòng thuần.
Mỗi con được di truyền không chỉ từ cha mẹ, mà còn từ vô số tổ tiên lâu đời.
Các nhà khoa học cho chúng ta biết rằng, xét trung bình, phẩm chất của một cá
thể được hình thành như sau:
1/2 từ cha mẹ.
1/4 từ ông bà.
1/8 từ cụ cố.
1/16 từ cụ sơ và cao hơn.
Để tuyển chọn một cách thông minh và tạo được thứ gì đó, bạn
phải có chất liệu trong tay, bạn không thể liên tục thay đổi công thức bằng
cách tìm kiếm chất liệu mới, vốn được người khác lai tạo với quan điểm khác biệt
và di truyền những tính trạng mà bạn không hề biết. Gà với huyết thống pha trộn
từ nhiều nguồn mang đủ loại tính trạng, không đồng nhất và không di truyền phẩm
chất của chúng một cách ổn định. Việc tuyển chọn từ gà pha rất khó thành công –
bởi gà pha không nhân bản chính chúng, mà di truyền đủ loại tính trạng từ một số
tổ tiên.
Bầy “nick” (hàng đỉnh) tự thân là chiến kê hay ngoài trường
đấu giống như gà thuần nhưng giá trị lai tạo của chúng thấp hơn nhiều. Bầy nick
xuất hiện nhờ sự kết hợp may mắn các tính trạng tốt và xấu giữa hai hay nhiều
dòng - khi huyết thống của chúng được pha trộn theo một tỷ lệ nhất định. Nếu
thay đổi tỷ lệ huyết thống thì, chín trong mười trường hợp, kết hợp may mắn sẽ
không xảy ra. Chẳng hạn, bạn có dòng gà Whitehackle xuất sắc, chân đá ổn định,
đâm chính xác và gan lỳ. Chúng hay nhưng hơi chậm, quá chú trọng đá đầu và
không biết tránh né. Bạn pha mái này với trống Roundhead cho ra gà khôn ngoan,
nhưng tốc độ không cải thiện và vẫn chăm chăm đá đầu. Bạn tìm cách cải thiện
nhược điểm này bằng cách pha mái lai với trống Warhorse. Bạn thu được gà như ý
– nhanh, đâm vào thân, tránh né giỏi và chân đá ổn định trong trận đấu kéo dài.
Bạn thắng nhiều trận với bầy pha này và trở nên nổi tiếng. Bạn đặt tên cho
chúng là “Gold Digger” (tay đào vàng) và bạn nghĩ mình đang ngự trên đỉnh cao của
thế giới. Chừng nào mà bạn còn giữ bầy gà gốc thì mọi thứ đều ổn. Nhưng bạn
không thể duy trì mãi. Nếu bạn lai ngược về gà mái bạn sẽ có 1/4 Warhorse, 3/8
Roundhead, 3/8 Whitehackle. Nếu bạn lai ngược về gà trống bạn sẽ có 3/4
Warhorse, 1/8 Roundhead, 1/8 Whitehackle. Cả hai kết hợp này đều rất khác với
công thức may mắn, cả về huyết thống lẫn đặc điểm. Bạn phải dựa vào sự ổn định,
giống như người đi dây, chứ không phải vào từng cá thể. Bất kỳ bầy pha may mắn
nào cũng chẳng duy trì được mấy bữa.
Gà thuần cũng được di truyền từ nhiều tổ tiên, nhưng các tổ
tiên này đều tương tự như nhau và có rất ít tính trạng khác biệt. Để tuyển chọn
một cách thông minh, gà giống phải có tính trội, nghĩa là, chúng phải có khả
năng chuyển giao các tính trạng tốt của mình cho bầy con. Chỉ gà thuần mới có
tính trội.
Một vài người quá kỹ tính đến mức họ cứ lai cận huyết mãi mà
không chịu pha. Nếu bạn có một dòng gà đồng nhất, tất cả đều trông như nhau, đá
như nhau và mọi đặc điểm đều ổn định, thì thỉnh thoảng có pha cũng không hại
gì. Bạn kiếm một cá thể xuất sắc từ dòng gà tương tự. Gà của bạn cận huyết, đồng
nhất và hoàn hảo, bầy pha đầu tiên sẽ rất giống với gà gốc của bạn, đấy là gà mới
với kiểu dáng tương tự và không có tật lỗi. Lai bầy pha này ngược về dòng gốc
và gà 3/4 máu sẽ trông tương tự và đá tương tự như gà thuần. Giữ lại một số con
để “pha” sau này. Khi pha với chúng, bạn sẽ thu được 7/8 máu gốc và 1/8 máu lạ,
trên thực tế bạn đã trở về nhà và nếu bạn tuyển chọn một cách khôn ngoan, dòng
gà sẽ không bị suy.
Những điều này nằm ngoài chủ đề tuyển chọn, ngoại trừ để chứng
tỏ rằng việc tuyển chọn có thể kém hiệu quả trừ phi bạn làm việc với gà thuần.
Bạn không thể dự đoán được kết quả bầy pha và việc tuyển chọn chỉ đáng kể một
khi bạn làm việc với thứ gì đó chắc chắn và không thể kiểm soát vấn đề di truyền
trong một bầy pha tạp.
Trong bài này, tôi không dự định thảo luận về lối đá hay cấu
trúc mà bạn cần tìm kiếm để phát triển bầy gà của mình. Có lẽ cần viết cả cuốn
sách riêng về đề tài đó. Bạn phải là nhà quan sát tinh tường và đánh giá xuất sắc
về chiến kê, nhanh chóng phát hiện bất kỳ ưu nhược điểm đặc biệt nào, nghiên cứu
sâu về các đặc điểm của gà chọi và có quan điểm rõ ràng về những điều mà bạn
mong muốn và theo đuổi. Đối tượng và mục tiêu của bạn phải hết sức rõ ràng.
Tuyển chọn quan trọng hơn nhiều so với việc lai tạo đơn thuần
giữa chiến kê thắng độ với mái mẹ, chị em cùng bầy và mái con của chúng. Đây là
một phần nhỏ của lai tạo, nhưng lại cần thiết. Một số người khuyên lai anh em
cùng bầy của con thắng độ, trong trường hợp thể chất của nó bị ảnh hưởng sau
khi biệt dưỡng và bị tang ít nhiều khi đá trường. Tôi tin rằng sẽ hết sức sai lầm
khi lai tạo những con bị tang nặng hay trải qua cuộc đấu dằng dai, vì hai lý
do. Tôi biết có trường hợp gà bị tang nặng, sau khi dưỡng thương vài tháng trở
lại mạnh khỏe, sung sức nhưng chúng thường sinh ra con yếu ớt, kém cỏi và nếu
áp dụng cách này lâu dài, thì sẽ tạo ra bầy gà kém sức sống. Thứ nhì, tôi không
cho rằng nên lai tạo những con chiến thắng trong trận đấu kéo dài. Tôi muốn thấy
thể hiện của chiến kê trong trận đấu kéo dài, nhưng tôi hài lòng với việc tìm
hiểu thông qua anh em cùng bầy và những con họ hàng khác. Nếu bạn có một dòng
gà, bạn cần đặt niềm tin vào những con xuất sắc nhất. Ít ra bạn không thể để gà
giống tương lai đá đến tang nặng rồi mới chấp nhận. Người khác muốn để gà đá dằng
dai cũng được, nhưng tôi muốn thấy gà mình thắng càng nhanh càng tốt. Chỉ có
hai lý do khiến trận đấu kéo dài. Hoặc gà bạn đụng đối thủ ngang tài và bị tang
sớm, hoặc nó đâm kém. Tôi muốn lai những con đủ hay để chiến thắng những đối thủ
xuất sắc và thắng nhanh gọn.
Trong khi không lai những con bị tang nặng, tôi cũng không
chuyển qua thái cực khác khi lai những con chưa qua chiến trận. Không ai có thể
chọn ra gà hay nhất chỉ bằng việc phán đoán, hay bằng cách nào khác ngoài việc
lên cựa và đá trường. Mỗi dòng, mỗi bầy hay mỗi lứa gà đều có những con trung
bình hoặc kém hơn. Mỗi lần lai tạo, hoặc bạn lai những con trên trung bình và
tiến bộ hơn hoặc bạn lai những con dưới trung bình và bị xuống cấp. Cách duy nhất
để biết là xem chúng đá, và nếu bạn định lai một dòng siêu chiến kê thì hãy lai
từ những con vô địch. Tôi không ám chỉ rằng hãy lai từ những con thắng ngay
trong chân đầu, hay tương tự như vậy, vì điều đó ít nhiều phụ thuộc vào may rủi
và bạn không thấy được bản lãnh thực sự của chúng. Tôi sẽ chọn trong số những
con đụng độ với đối thủ xuất sắc, đá đủ lâu để thể hiện lối đá mà bạn mong muốn
và không phạm sai sót, chúng thắng trận không quá chật vật và hay về mọi phương
diện cũng như vào mọi thời điểm của trận đấu.
Một lý do khác để lai tạo gà thắng độ, đó là bạn không thể
dùng nó trừ phi đã quan sát trong quá trình biệt dưỡng, chuẩn bị đá trường.
Phòng gà là nơi lý tưởng để theo dõi chiến kê. Một số hăng hái trong ăn uống và
tập luyện. Thể chất và tâm lý của chúng ổn định và không bị tác động một khi điều
kiện, môi trường, thức ăn và vận chuyển thay đổi. Một số con rụt rè và nhút
nhát. Chúng đá tốt khi gặp điều kiện thuận lợi nhưng có xu hướng không ổn định.
Cũng thăm phòng gà sau khi đá. Chiến kê thư dãn, đau đớn, bầm tím và bị đâm.
Đưa khay thức ăn và bạn sẽ thấy một số đứng yên trong khi số khác dẫu bị tang nặng
hơn vẫn đứng dậy, dương oai, kêu và gáy, và ăn ngấu nghiến. Những con này có sức
sống mạnh mẽ, dẻo dai và sung độ, và gà giống của bạn phải xuất phát trong số
đó. Lai tạo từ những con thắng độ nhưng phải chọn những con đá khôn ngoan và
chiến thắng mà không bị tang nặng.
Lai tạo từ những chiến kê thực sự xuất sắc là bước đầu tiên
trong việc tuyển chọn. Kế tiếp, hãy lấy giấy bút và ghi ra thành tích của tất cả
các bầy anh em. Hãy chắc chắn rằng thành tích của các bầy này phải trên mức
trung bình của dòng gà. Bạn có thể có một chiến kê thắng 4 độ, những anh em của
nó chỉ thắng 3 trong 10 độ. Bạn có thể có một bầy khác không con nào thắng tới
4 độ, nhưng chúng thắng 9 trong 12 độ trong cùng điều kiện. Đột biến chỉ di
truyền ở mức độ rất nhỏ và tôi sẽ lai tạo từ bầy gà hay nhất thay vì từ một ngoại
lệ xuất sắc trong một bầy bình thường.
Việc này hạn chế phạm vi tuyển chọn, nhưng những ai đá nhiều
gà sẽ có một số chiến kê thắng xuất sắc vào cuối mùa, từ những bầy có thành
tích xuất sắc, để tuyển chọn. Nếu bạn thanh lọc khắt khe đến trước giai đoạn
chăn thả gà tơ, thì chúng sẽ gần như hoàn hảo về cấu trúc, tỷ lệ và cân bằng đối
với gà giống tiềm năng. Bạn phải theo dõi gà trong giai đoạn biệt dưỡng và
thanh lọc những con không ăn uống và tập luyện một cách tích cực và những con bị
xuống sức và bỏ ăn sau khi đá.
Đừng có dại mà cản gà ngay trong mùa sau khi biệt dưỡng và
đá xong. Nó không ở trong điều kiện sức khỏe tốt nhất để lấy giống cho đến khi
trải qua đợt thay lông mới. Do đó, nhà lai tạo có cả mùa để tìm kiếm những con
trống giống của mình và đây là lúc mà việc quan sát cặn kẽ và hiểu biết sâu sắc
về bản chất tự nhiên của gà rất có ích. Có rất nhiều thứ để quan sát và cân nhắc
về chúng.
Theo dõi chiến kê ngoài bãi chăn thả. Trống hay luôn luôn
“cưng mái” và o bế chúng. Nó sẽ không ăn cho đến khi chúng ăn xong, nó luôn gọi
mái và cào bới cho chúng ăn. Tôi chưa từng thấy một trống hay lại đá mái bao giờ.
Một trống luôn tranh ăn trước mái hay đá chúng thì không đạt chất lượng về thể
chất lẫn tâm lý. Sức sống và độ sung mãn phụ thuộc vào bản năng giới tính và giống
đực. Đàn ông hay gà trống có bản năng cưng mái. Từ kinh nghiệm về con người và
gà, tôi tin rằng những con chậm thành thục và nhút nhát nhất là những con có xu
hướng kém cưng chiều mái nhất. Một trống giống tốt rất hấp dẫn đối với gà mái
và chúng theo nó đi khắp nơi. Nó phải luôn sung mãn.
Tuy nhiên, trống chăn thả, phải luôn đá gà mồi giữ trên tay.
Trống bỏ qua gà mồi trên tay không đạt về mức độ hung dữ, cảnh giác và cá tính.
Theo dõi chiến kê trong mùa thay lông. Nếu nó chậm chạp và ủ
rũ, bỏ ăn và trở nên nhút nhát, thì sức sống và độ sung mãn không đạt.
Trống giống tốt nhất mà tôi nhận được từ một nhà lai tạo nổi
tiếng. Nó là chiến kê xuất sắc ngoài trường đấu và gà giống tuyệt vời. Chủ nó
viết “Tôi tuyển chọn chiến kê này cho bạn sau khi theo dõi nó thay lông. Nó
không bao giờ mất tinh thần và không cho bồng bế. Nó có thể chất tuyệt vời”.
Khi đạt từ 6 đến 7 tuổi, trống này có thể nhẹ nhàng bay lên chạc cao 4 m so với
mặt đất. Bầy con của nó thắng rất nhiều độ.
Những gì mà bạn tìm kiếm ở một trống giống là sức sống, năng
lượng và bản năng ở mức độ siêu việt. Đấy là những điều mà bạn luôn thấy ở bãi
chăn thả, dưới nhiều hình thức khác nhau. Nó luôn hoạt bát và lanh lợi.
Cách tương tự cũng được áp dụng cho gà mái. Những mái tốt nhất
cho ra bầy trống xuất sắc luôn bận rộn. Chúng là con xuống chạc đầu tiên vào
sáng sớm và lên chạc sau cùng vào chiều tối. Chúng đi xa nhất và diều luôn căng
đầy thức ăn. Điều này chứng tỏ các cơ quan nội tạng rất mạnh khỏe. Chúng luôn bận
rộn và tò mò. Những mái giống cực tốt của tôi luôn có bản năng làm mẹ cao độ.
Chúng luôn quan sát và cảnh giác để bảo vệ bầy con và giữ con cho đến khi trưởng
thành hoàn toàn. Tôi chưa bao giờ thấy mái giống tốt trong số những con cá biệt
và bỏ con sớm.
Bạn sẽ thấy một số mái luôn chăm sóc tất cả gà con nở ra khỏe
mạnh, trong khi số khác không bao giờ chăm sóc thành công số lượng tương tự, dẫu
chúng dường như cũng cố gắng. Tôi không rõ tại sao chúng thất bại nhưng tôi
chưa từng thấy mái giống tốt nào trong số những con thất bại này.
Trống giống mà tôi biết luôn thông minh trên mức trung bình
của dòng gà. Chúng dường như khôn ngoan, cảnh giác và biết quan sát hơn. Chúng
có cá tính riêng.
Tôi không thích gà hiền, chậm chạp mà bạn có thể bắt dễ
dàng, nhưng tôi thích gà đủ khôn để biết người nuôi là bạn tốt nhất của nó. Tôi
thích gà đủ lanh lợi để né tránh, nhưng một khi được bồng bế nó chịu nằm yên,
không cố thoát và tôi thích những con rướn cao đầu, kêu và chòi chân.
Bạn chỉ có thể đánh giá sức sống và tình trạng thực sự của một
chiến kê bằng việc quan sát nó ngoài bãi chăn thả trong điều kiện bình thường.
Tất cả chiến kê, trừ những đồ tào lao, đều hoạt bát, bước nhón trên ngón, ngoại
hình tươi tốt và mạnh khỏe khi đưa vào phòng gà hay thả với bầy mái lạ. Cũng những
con đó trong điều kiện quen thuộc có thể rất chậm chạp và lười nhác. Tham quan
bãi chăn thả thường xuyên mỗi khi có điều kiện. Những con mái giống của bạn
theo sát nó, chúng là những con đầu tiên được ăn côn trùng mà nó kiếm được hay
đi kiếm ăn xa nhất vào rẫy hay dọc theo hàng rào. Bỏ qua những trống và mái ngủ
vùi trong bụi rậm và những con ở lỳ trên chạc vào buổi sáng hay đi ngủ sớm hay
những con đi vào nhà để xin ăn.
Một điều nữa cần cân nhắc. Những con có xương quá nặng hay
vai quá rộng không phải là chiến kê đá trường lý tưởng. Những con xương nặng vừa
phải, vai rộng vừa phải không mang quá nhiều trọng lượng thừa thì phản ứng
nhanh hơn và không dềnh dàng. Tuy nhiên, việc lai cận huyết sâu có xu hướng tạo
ra dạng xương nhẹ và vai hẹp, do đó khi tuyển chọn gà giống, đặc biệt là mái giống,
sẽ khôn ngoan nếu chọn những con mà khung xương to và dài hơn bình thường, thay
vì những con bằng hay nhỏ hơn mức bình thường.
Nhìn chung, tôi thấy rằng gà mái đóng góp 60-65 % và gà trống
đóng góp 35-40% chất lượng bầy lai. Gà chọi thừa hưởng thể chất, độ sung mãn và
cấu trúc từ mái mẹ nhiều hơn là từ trống cha. Tuy nhiên, có những ngoại lệ từ cả
hai giới, đó là tính trội và dường như tạo ra bầy con hay như chúng dù được cản
với ai. Khi bạn tìm thấy trống hoặc mái luôn tạo ra bầy con vượt xa mức trung
bình, hãy giữ gìn chúng như đứa con đầu lòng của bạn. Đừng có dại mà mang trống
giống đã kiểm chứng đi đá hoặc để mái giống đã kiểm chứng gặp tai nạn. Bằng chế
độ chăm sóc đặc biệt, tôi có một trống giống 9 tuổi và mái giống 10 tuổi mà vẫn
đẻ con đá hay. Những “hàng độc” như thế này chỉ xuất hiện sau hàng trăm năm,
không có nguyên nhân rõ ràng và đánh dấu đỉnh cao của dòng gà.
Giả sử bạn có dòng gà với tỷ lệ thắng trung bình 75% và những
cá thể với tỷ lệ thắng trung bình 70-80%. Bằng việc liên tục lai tạo những con
tốt nhất với nhau, bạn dần dần nâng tỷ lệ thắng lên 78-79%. Bỗng bạn phát hiện
một cá thể tạo ra tỷ lệ thắng đến 90%. Con gà đó đáng giá như vàng với những ai
sống bằng nghề gà. Bằng việc lai cận huyết với cá thể đó, trong một thời gian
ngắn bạn có thể nhanh chóng nâng tỷ lệ thắng trung bình của bầy gà so với nhiều
năm trời lai tạo kiên trì. Dẫu vậy, sự kiên trì và việc lai đơn (single mate)
là cần thiết để phát hiện những con mái độc. Tôi biết nhiều bầy gà xuất sắc mà
chúng được tạo ra bằng cách lai dòng theo những cá thể gốc xuất sắc này.
Bằng sự quan sát, cẩn trọng, khéo léo và hết sức kiên trì,
việc lai tạo động vật thực sự có thể đạt kết quả mong muốn và bất kỳ lỗi tật
nào cũng có thể hạn chế một cách đáng kể thông qua tuyển chọn. Ngựa kéo gia
tăng 50% tốc độ sau 15 thế hệ, bò sữa được lai tạo để cho một nửa lượng sữa và
bơ trong giai đoạn bình thường và các nhà lai tạo gia cầm có thể nhân đôi sản
lượng trứng là những ví dụ mà tôi nhớ.
Bạn phải biết mình tìm kiếm điều gì, có khả năng phát hiện lỗi
và những ưu điểm đặc biệt, có sự kiên nhẫn vô hạn và tránh đi đường tắt và pha
tạp, rồi thế giới sẽ nhanh chóng nằm trong tay bạn.
Theo tôi biết, một nhà lai tạo danh tiếng lai tạo dòng gà của
mình trong 10 năm trời. Ông bị lôi cuốn bởi dòng gà mà ông tin có thể hạ tất cả
nhưng chúng lại vô cùng nhút nhát và phần lớn đều bị rót khi bắt khỏi chuồng
đem đi đá. Điều đó khiến chúng trở nên vô dụng. Không gì tệ hơn gà rót và sư kê
chẳng thể làm gì với chúng. Việc lai tạo và chăn thả gà tơ, đăng ký đá giải,
mang gà đến và rồi chúng rót để bạn quê mặt, là điều hết sức đau đớn với một
người kiêu hãnh.
Rất ít người đủ dũng khí để dây dưa với những con như vậy.
May thay, nhà lai tạo này tin rằng ông đã tìm thấy những con
đá theo lối mà ông muốn và dự định sửa tật nhút nhát của chúng. Mỗi mùa thu,
sau khi tỉa mồng, ông thả tất cả vào chuồng và để đó trong nhiều tuần. Ông tập
cho chúng quen với việc bồng bế và tiếng những con trống khác gáy xung quanh.
Những con không thể vượt qua sự nhút nhát ông sẽ loại bỏ ngay. Vào mùa sinh sản,
ông lại mang trống giống về và nuôi trong những sân gần nhau. Ông loại những
con “tránh né” hay không chịu để bồng bế. Ông chỉ cản những con đáp ứng tốt nhất
với điều kiện này.
Trong 10 năm qua, tôi thấy kết quả đá trường của dòng gà này
là ấn tượng nhất. Chúng được đưa đi xa cả ngàn dặm để biệt dưỡng và đá, và tôi
chứng kiến hết lần này đến khác sau khi chúng được vận chuyển 4 hay 5 ngày
trong xe tốc hành và tôi chưa hề thấy con nào đổ bệnh hay bỏ ăn. Tôi từng thấy
chúng đá nhiều trận, trong các trận đấu dằng dai, bỏ vào lồng xách và vận chuyển
trên đường gập ghềnh trong đêm lạnh giá về phòng gà. Tôi từng thấy những con mù
mắt, run rẩy, gãy xương, lủng sườn, đau đớn, xơ xác, xuống sức và yếu ớt – và mỗi
khi gõ máng ăn, từng con đều cố gắng đứng lên, bước ra trước lồng, kêu, gáy và
ăn hết lượng thức ăn được cho.
Những chiến kê như vậy không chỉ hết sức gan lỳ mà còn khôn
ngoan, cảnh giác và mạnh khỏe. Chúng không tự nhiên xuất hiện. Mà là kết quả của
việc tuyển chọn một cách cẩn trọng, được thực hiện trong một thời gian dài.
Thông qua tuyển chọn, các nhà lai tạo miền bắc đã phát triển
dòng gà theo các tiêu chí riêng của mình. Trong 30 năm qua, chế độ chăn thả ở
miền bắc hầu như không thể đạt được. Hậu quả là các nhà lai tạo nhỏ ở miền bắc,
những người tự cản và đá gà của mình, cần những con trưởng thành rất sớm trong
sân chuồng (coop) và đem đá như gà tơ, mà không nhất thiết phải áp dụng chế độ
bãi chăn thả và duy trì cho đến khi chúng đạt 2 tuổi.
Thông qua tuyển chọn, bạn sẽ đạt được những gì mình mong muốn.
Hàng trăm nhà lai tạo đưa gà vào chuồng nhỏ khi chúng đạt 6 tháng tuổi và trở
nên sung độ trong vòng vài ngày, dẫu thường ngày chúng vẫn thấy gà tơ và gà chiến
xung quanh. Ở 9 hay 10 tháng tuổi, chúng trở nên hết sức gan lỳ và phát
triển thành gà chiến trưởng thành. Việc tuyển chọn đạt được điều này sau vài
năm.
Những người chỉ ghép một trống với vài mái và nuôi dưỡng bầy
con chưa phải là nhà lai tạo. Bạn chỉ là người nuôi gà, không phải nhà lai tạo.
Nhà lai tạo là người có ý tưởng khôn ngoan và rõ ràng nhằm tạo ra gà hay động vật
theo một mục đích nhất định và thông qua việc tuyển chọn mà họ đạt được kết quả
sau cùng.
Cản một dòng đơn
Tan Bark – http://sabungero.trimp-media.com
Chúng ta cần duy trì nhiều phân dòng để cản ra dòng gà đủ sức
cạnh tranh ở đẳng cấp hàng đầu, cần 2, 5, 10, hoặc thậm chí 20 phân dòng. Lai tạo
giỏi chẳng qua là vấn đề tuyển chọn gà giống một cách khéo léo và người sở hữu
dòng gà riêng có nhiều thuận lợi. Nếu muốn đá đến 80 con mỗi mùa, ông có thể
lai tạo và nuôi dưỡng đủ số cho mục đích đó, tất cả đều xuất phát từ dòng riêng
của mình. Cả 80 con đều lai cùng một kiểu, đá cùng một kiểu và ông có đến 80
con để chọn ra một hay hai trống giống. Ông tuyển những con hay nhất trong bầy
80 con và trong số đó hy vọng tìm ra vài con đặc biệt xuất sắc so với trình độ
chung của cả dòng và bằng việc lai tạo chúng, thế hệ sau sẽ được cải thiện. Để
thu được 80 chiến kê đá trường, ông phải nuôi 120 mái tơ để từ đó tuyển ra độ gần
chục mái giống.
Còn bây giờ, giả sử ông giữ 4 dòng gà thay vì 1 và đá 20 con
mỗi dòng. Ông phải duy trì ít nhất 2 sân cho mỗi dòng và phải tuyển chọn 2 trống
giống từ những con thắng trận trong số 20 con. Ông sẽ có rất ít lựa chọn. Để
duy trì mỗi dòng, ông phải bố trí nhiều sân cho mỗi phân dòng (kind).
Không ai có thể nói rằng giữ nhiều hơn một dòng là thuận lợi.
Lịch sử thường lập lại. Tất cả những dòng gà danh trong quá
khứ và hiện tại đều được cản bởi những nhà lai tạo dành trọn đời để hoàn thiện
một hay hai dòng. Nói chi đến những tay a-ma-tơ vốn chưa hề thắng một derby nào
lại đem khả năng hạn chế của mình để giữ hơn cả chục dòng gà…
… Vậy thuận lợi ở chỗ nào?
Thứ nhất, đấy là cách duy nhất để có thể cản gà trông như
nhau và đá như nhau. Cách duy nhất để có thể cản gà mà bạn biết lối đá và đâm
trước khi bạn thấy chúng ngoài trường. Hiển nhiên đó là điều tuyệt vời khi cản
gà đá độ và tay biệt dưỡng có rất nhiều gà để lựa chọn. Các tay biệt dưỡng giỏi
đều tạo danh tiếng nhờ chăm một dòng gà nhất định.
Thứ hai, đấy là cách duy nhất để có thể chuẩn hóa và cải thiện
bầy gà. Không ngừng bổ sung máu của một cá thể xuất sắc so với mặt bằng chung,
bằng cách cản nó với cá thể cận huyết cùng bầy, chẳng hạn như mái mẹ, dì, mái
con, chị em họ hay mái cháu.
Thứ ba, bất lợi của pha (cross) lớn hơn nhiều so với cận huyết,
rằng cận huyết là cách dễ hơn nhiều. Tôi công nhận rằng pha là trò may rủi, và
tôi sẽ nói về vấn đề này sau. Thỉnh thoảng bạn nghe nói về một dòng bị hủy hoại
và biến mất vì cận huyết quá sâu nhưng với những ai rơi vào hoàn cảnh đó, nguy
cơ bị hủy hoại vì pha cao hơn gấp 10 lần.
Do vậy, tôi khuyên nhà lai tạo non tay nên bắt đầu với một
trio và theo đó mà làm. Lai riêng rẽ từng mái và sau khi đá trống con trong hai
hay ba mùa và học hỏi mọi thứ có thể về đặc điểm và tính cách của chúng, bạn sẽ
kiểm chứng chất lượng gà, rồi bạn còn rất nhiều thời gian để phân dòng.
Bầy pha không bao giờ đạt đẳng cấp hàng đầu. Hãy nhìn lại lịch
sử chọi gà ở Mỹ và bạn sẽ thấy rằng mỗi nhà lai tạo đều để lại một dòng gà chọi
cận huyết sâu và đồng nhất. Thỉnh thoảng, có người pha gà và thành công vài ba
mùa đầu, nhưng bầy pha không thể tự tái tạo và rồi sau một hai mùa xuống cấp, tất
cả lại rơi vào quên lãng. Trong vòng 15 năm trở lại đây, có bao nhiêu là bầy
pha xuất hiện rồi biến mất. Thành công lâu dài chỉ có thể đến cùng với việc thiết
lập một dòng gà đồng nhất, từ thế hệ này sang thế hệ khác đều trông và đá như
nhau.
Một số sư kê thành công với bầy pha đời đầu, được tạo ra bằng
cách cản giữa trống của dòng cũ với mái cận huyết cực sâu. Mái cận huyết sâu và
trội nên sẽ cho bầy con hay nếu gặp trống phù hợp. Nhưng các sư kê này phải giữ
các dòng thuần để làm giống. Theo chỗ tôi biết thì không có ai thành công khi cản
hai bên trống mái bằng gà pha và tôi biết rằng khi thiếu gà đá giải, sư kê gửi
con giống cho một số nhà lai tạo lão thành, những người nổi danh với việc cản
gà đá cùng một lối từ năm này sang năm nọ.
Thách thức đối với nhà lai tạo là khả năng duy trì gà hay.
Ai cũng có thể té xuống sông và bò lên với một chiếc nhẫn kim cương, nhưng đó
không phải là phương pháp hay mà chỉ là may mắn và anh ta không thể lặp lại điều
đó, và cho dù hàng triệu người có học theo cách này cũng chỉ tổ chết chìm trước
khi thấy được nhẫn kim cương. Phương pháp thực sự thuộc về những ai biết mình
đang sở hữu một mỏ vàng khi tìm kiếm và duy trì nó một cách kiên định từ năm
này sang năm khác.
Tôi nghe nói về hai dòng gà thắng hầu hết các độ ở vùng đông
bắc trong hai năm qua, chúng thắng hầu hết các giải lớn và quan trọng nhất, được
cận huyết lần lượt trong hơn 20 năm và 35 năm và mùa đông năm ngoái, chúng
trông và đá như những cá thể mà tôi thấy 20 năm trước đây.
Tan Bark
Trích Game Chickens and How to Breed Them, chương 3, trang
28-31
Đăng tải bởi The Feathered Warrior, 1979
